De vooruitziende blik van Tolstoj

“Er zijn al zes maanden verstreken sinds de eerste kanonskogel van het bastion van Sebastopol voorbijsuisde en de aarde in de stellingen van de vijand omwoelde, en sindsdien vliegen onophoudelijk duizenden granaten, kanonskogels en geweerkogels van de bastions naar de loopgraven en van de loopgraven naar de bastions, en daarboven zweeft onophoudelijk de engel des doods”. Zo begint Tolstoj Sebastopol in augustus. Van 1853 tot 1856 woedde de Krimoorlog. Rusland verdedigde dit gebied tegen een alliantie van het Tweede Franse Keizerrijk, het Britse Rijk, het Ottomaanse Rijk en het koninkrijk Sardinië. Hij schreef er nog drie verhalen over. Na een halve bladzijde beschrijving van kanonnen, gevechtsposities, matrozen, officieren en wat er nog meer bij een oorlog hoort verzucht hij: “Maar het vraagstuk dat de diplomaten niet konden oplossen, kan nog minder met kruit en bloed worden opgelost”.

(Bijna) alle wapens de wereld uit!

Duidelijk ontzet over het ontelbare leed dat de strijdende partijen elkaar aandoen schrijft hij dan: “Er is dikwijls een vreemde gedachte bij mij opgekomen: wat als de ene strijdende partij aan de andere voorstelde om uit elk leger één soldaat naar huis te sturen? Dat lijkt een vreemde wens, maar waarom zou men die niet vervullen? Daarna uit elk kamp een tweede naar huis sturen en dan een derde en een vierde, enzovoort, enzovoort, tot er in ieder leger nog maar één soldaat over is (vooropgesteld dat de legers even sterk zijn en dat de kwantiteit door kwaliteit wordt vervangen). En dan, als werkelijk ingewikkelde vraagstukken tussen verstandige wezens door strijd beslist zouden moeten worden, zouden deze twee soldaten het met elkaar moeten uitvechten – de een zou de stad belegeren, de ander hem verdedigen”.

Tegen de wapenwedloop

Wat mij frappeert is dat deze gedachte van Tolstoj in onze tijd meer dan actueel is. Na WOII bouwden Amerika en Rusland geweldige kernarsenalen op. De Amerikanen hadden aanzienlijk meer wapens dan de Russen, wat ons gerust moest stellen. Er waren ijzervreters die vonden dat wie de meeste mensen na afloop overhad, zo’n kernoorlog gewonnen had, maar de overheersende atomaire logica stelde dat in het besef dat beide partijen elkaar kunnen vernietigen (Mutual Assured Destruction) beide het wel uit hun hoofd zullen laten zo’n oorlog te beginnen. Een paar raketten meer geeft wel een ’veiliger’ gevoel, dus moet je nieuwe raketten blijven produceren. Van de weeromstuit gaat de tegenpartij dan ook weer meer raketten produceren. Je wilt toch niet al te ver achteropraken. Tijdens de Koude Oorlog is er wel betoogd dat – als we die raketten toch alleen maar hadden om de ander af te schrikken – beide partijen ook met veel minder raketten toe zouden kunnen. ”Ik gooi jou zes keer dood en jij mij vier keer. Dat kan goedkoper!”

Is lezen goed voor u?

Toen Gorbatsjov en Reagan elkaar in 1986 ontmoetten in Reykjavik, kwamen er spectaculaire voorstellen op tafel. Tot ontzetting van zijn eigen militairen stelde Reagan zelfs voor om alle kernraketten de deur uit te doen. Zo ver kwam het niet, maar een paar jaar later sloten Rusland en de VS een akkoord om hun atomaire wapenarsenalen stevig te reduceren. Invloed van Tolstoj?

Een nucleaire vuilnisophaaldienst!

In augustus 1991 pleegt een aantal ‘hardliners’ een staatsgreep in Moskou en plaatst Michail Gorbatsjov onder huisarrest. Er volgen historische dagen. Zal het lukken de klok terug te draaien? De coup blijkt slecht voorbereid en de democratische krachten winnen. Iedereen herinnert zich de beelden van Jeltsin die op een tank in Moskou het volk toespreekt. De coupplegers worden opgesloten en Gorbatsjov keert terug naar de hoofdstad, maar niet als overwinnaar. Het zijn de stuiptrekkingen van de oude ooit almachtige communistische partij. Hij wordt in het openbaar tijdens een op de televisie uitgezonden vergadering door Jeltsin vernederd. ‘Oud en der dagen zat’ neemt hij op Eerste Kerstdag 1991 afscheid als president van de USSR.

Het rijk valt uiteen

De USSR valt uiteen in een aantal nieuwe landen. Drie nieuwe republieken zijn opeens een nucleaire grootmacht: Oekraïne, Kazakstan en Wit-Rusland. Deze landen hebben geen ervaring met het beheer van de atomaire wapens die nu ‘van hen’ zijn en zitten trouwens ook in economisch, politiek en sociaal onrustige omstandigheden. Twee Amerikaanse senatoren – Dick Lugar en Sam Nunn – stellen dan een lijst met maatregelen op om de nieuwe republieken te helpen met het beheer en de vernietiging van deze wapens. Dit pakket wordt een week later met een meerderheid van 86 tegen 8 door de Senaat aangenomen.

Allemaal vrouwen!

William Perry vormt een team van experts voor deze immense klus. Het bestaat uit vier vrouwen, van wie er drie vloeiend Russisch spreken. Bij het eerste bezoek van dit team aan Moskou voor overleg over de uitvoering van het hulppakket geven de Russische minister van Defensie Grachev en de andere vijf Russische generaals (allemaal mannen) duidelijk blijk van hun scepsis. Hebben vrouwen hier echt verstand van? Als Perry een ingewikkelde vraag krijgt, speelt hij deze door naar Elisabeth Sherwood. Zij geeft – tot verbazing van de Russen - in vloeiend Russisch een gedetailleerd antwoord. Wanneer drie jaar later de operatie is afgerond en er een foto gemaakt gaat worden van het succesvolle team, is het Grachov die Sherwood er bijhaalt: zij moet mee op de foto. Zonder haar zou het niet gelukt zijn!

Oekraïne

Na het uiteenvallen van het oude communistische imperium is de nieuwe republiek plotseling in het bezit van 2000 kernkoppen geplaatst op SS-19 en SS-24 intercontinentale raketten. Zij is de derde kernmacht van de wereld geworden! Perry beschrijft hoe de Amerikaanse delegatie bij haar eerste bezoek rondgeleid wordt in een ondergrondse bunker waar twee soldaten een aanval en tegenaanval simuleren. De hele procedure om te komen tot het lanceren wordt doorlopen op de laatste stap na. Hij is getroffen door de absurde gedachte dat in Amerika op dezelfde wijze soldaten altijd alert zijn om raketten op de tegenstander af te vuren.

Natuurlijk geeft Oekraïne deze raketten niet zo maar op, bang als het land is voor Russische overheersing. De onderhandelingen die aan dit alles voorafgaan leiden o.a. tot wederzijdse garanties dat men elkaars grenzen zal respecteren. De annexatie van de Krim door Poetin toont aan, dat we inmiddels in andere tijden leven.